SPIS TREŚCI
1.Owoce czy warzywa
2.Owoce jagodowe
3.Owoce ziarnkowe i pestkowe
Owoce czy warzywa?
Istnieje podział na owoce jagodowe, ziarnkowe i pestkowe, a oprócz nich mamy jeszcze do dyspozycji kilka dobrze znanych roślin owocowych, które od dawna zadomowiły się w naszych ogrodach. Truskawki, Fragaria ananassa.
Najlepszą porą na sadzenie tych smakowitych owoców jest sierpień i wrzesień. Należy jednak już w poprzednim roku wybrać miejsce na grządkę truskawek, gdyż potrzebna będzie dobrze przygotowana gleba. Truskawki bowiem pozostają przez 3 lata w tym samym miejscu. Dobre warunki na starcie zapewni im głębokie spulchnianie gleby, uprawa wczesnych ziemniaków jako przedplonu i starannie przygotowane grządki. Rozstaw rzędów truskawek powinien wynosić 60-70 centymetrów, a w rzędzie 25 centymetrów. Wtedy roślina ma więcej światła i owocuje obficiej, ponieważ owoce mogą się lepiej rozwijać. Także pielęgnacja jest łatwiejsza i bardziej skuteczna. Do uprawy stosujemy tylko silne sadzonki. Przy suchej pogodzie nie wolno zapomnieć o podlewaniu. Im wcześniej posadzimy truskawki i im lepiej się przyjmą przed nadejściem mrozu, tym lepiej będą się rozwijać w pierwszym roku. Przed początkiem zimy musimy z grubsza opielić motyką naszą młodą plantację truskawek. Nie przekopujemy ziemi, ponieważ wtedy uszkodzeniu uległyby szeroko rozgałęzione korzenie. Całą grządkę truskawek przykrywamy następnie słomiastym obornikiem. Na wiosnę zgrabiamy grządkę, usuwamy stare liście i lekko nawozimy specjalnym nawozem do truskawek. Potem dobrze spulchniamy ziemię motyką. Zasadnicze nawożenie przeprowadzamy po zbiorach. Stosując nawóz o zwiększonej zawartości fosforu, uzyskamy zdrowe, mocne kłącza, które rzecz jasna znowu dobrze zaowocują w następnym roku. Jesienią, podobnie jak w pierwszym roku, pielimy truskawki motyką i nawozimy. Główny zbiór przypada na drugi i trzeci rok. Jeśli dysponujemy wystarczającą ilością miejsca, warto założyć trzy grządki – na których będą rosły rośliny jednoroczne, dwuletnie i trzyletnie – aby zapewnić sobie ciągłe i obfite zbiory.
Dobre sadzonki z własnej hodowli.
Na krótko przed i w czasie zbiorów pojawiają się pierwsze rozłogi. Ponieważ pozbawiają one rośliny znacznej ilości pokarmu, trzeba je ostrożnie usuwać. Obcinamy wąsy ostrym nożem, gdyż ostre przecięcie łatwiej się goi niż wyrwane. Jeśli chcemy hodować sadzonki, zwracamy uwagę na to, aby rozmnażać tylko te obficie owocujące i zdrowe. Wybrane, dobrze ukorzenione sadzonki oddzielamy od rośliny macierzystej i przesadzamy na wcześniej przygotowana grządkę. Po kilku latach warto jednak odświeżyć naszą plantację, kupując nowe odmiany truskawek, ponieważ z czasem rośliny te mogą ulec degeneracji.
Melon gruntowy, Cucumis melo.
Melon należy do roślin spokrewnionych z ogórkiem. W kwietniu wysiewamy nasiona do miski, a następnie przesadzamy rośliny do małych doniczek. W drugiej połowie maja muszą się znaleźć na dobrze nawiezionej, osłoniętej i szczególnie nasłonecznionej grządce. Na jedną grządkę przypadają dwa rzędy melonów, których rozstaw w rzędzie wynosi 50-60 centymetrów. Melon powinien być przycinany: pierwszy raz po wypuszczeniu szóstego liścia, a drugi, kiedy wąsy osiągną długość 20-30 centymetrów. Następnie pędy boczne skracamy, pozostawiając jeden liść nad zawiązkiem owocu. Nie wolno dopuścić, aby owoce leżały bezpośrednio na ziemi, dlatego podkładamy pod nie deszczułki. Zielono siatkowane owoce mogą osiągać wagę pół kilograma. Melony nawozimy tak jak ogórki.
Rabarbar, Rheum rhaponticum.
Zapotrzebowanie na rabarbar na ogół nie jest zbyt wielkie, więc wystarczy nam kilka roślin. Kupujemy sadzonki roślin, bo hodować z nasion ich nie warto. Sadzić możemy rabarbar jesienią i na wiosnę w rozstawie 1 metra. Roślina ta znosi lekki cień i dość dobrze rośnie także pod drzewami. Ogonki liści wyrywamy, a nie odcinamy. Bardzo ważne jest usuwanie pędów kwiatowych. Wyrywamy je nad korzeniem, a nie obłamujemy. Rabarbar potrzebuje sporo nawozu. Jesienią rośliny przykrywamy obornikiem lub kompostem, który wiosna płytko mieszamy z glebą. Drugie nawożenie przeprowadzamy, zanim rabarbar wypuści liście, a trzecie po zakończeniu zbioru na początku lipca. Zwłaszcza po zbiorach osłabione rośliny potrzebują najwięcej pokarmu. Jeśli do zimy przyjdą do siebie, w następnym roku odwdzięczą się, wydając dobre plony. Stare kłącza dzielimy i sadzimy w nowym miejscu w ogrodzie. A jeśli już w styczniu albo lutym przykryjemy roślinę skrzynką albo wiadrem i osłonimy ja workami, z tak pędzonej byliny będziemy mogli wcześniej zbierać ogonki liściowe.
Owoce jagodowe.
Szczególne miejsce w ogrodzie przydomowym zajmują owoce jagodowe. Jakże wszechstronne jest ich zastosowanie. Pyszny budyń z własnym sokiem malinowym, orzeźwiający sok porzeczkowy, kompot z agrestu w upalne dni, ale przede wszystkim wspaniałe konfitury i dżemy własnej roboty. Z domowymi przetworami nie może się równać nic, co jest do nabycia w sklepie, nawet jeśli się sięgnie po tak zwane odmiany dla smakoszy.
Porzeczki.
Istnieją porzeczki białe, czerwone i czarne. Odmiany czerwone są najpopularniejsze, natomiast białe chętnie wykorzystuje się do wyrobu wina. Z czarnych porzeczek uzyskuje się znakomitą nalewkę. Ich sok jest bardzo zdrowy i zmieszany z wodą daje bogaty w witaminy i gaszący pragnienie napój. W większości przypadków porzeczki i agrest sadzi się wzdłuż granic ogrodu warzywnego. Dzięki temu cały ogród uzyskuje szczególnie dobra ochronę przed wiatrem. Krzewy jagodowe będą się zdrowo rozwijać i dawać dobre plony, jeśli rosną w jednym rzędzie. Młode krzewy są dzisiaj często sprzedawane w pojemnikach i w ten sposób w każdej chwili gotowe do posadzenia. Sadzimy je w rozstawie co najmniej 1,5 metra. Przed sadzeniem krzewy mocno przycinamy. W późniejszych latach wystarczy już tylko dbać o prześwietlanie krzaków. Wycinamy stare sękate gałęzie. Natomiast pojedynczych pędów nie przycinamy, gdyż porzeczki owocują na pędach dwu-, trzyletnich. Odmiany porzeczek godne polecenia:
- Najlepszą czerwoną odmianą jest Rovada o bardzo dużych owocach zebranych w długie grona, owocujące bardzo obficie. Nieco mniejsza jest odmiana Tartan, również obficie owocująca, wielkoowocowa i ceniona przez ogrodników hobbystów ze względu na łagodny smak.
- Titania i Ben Nevis to wielkoowocowe odmiany czarnych porzeczek, których duże, bardzo soczyste owoce zebrane są w długie grona.
Agrest, Ribes uva-crispa.
Uprawa agrestu nie różni się od uprawy porzeczek. Także w przypadku agrestu przy cieciu trzeba zwracać uwagę tylko na solidne prześwietlanie krzaków. Zbyt grube i zbyt długie pędy skracamy do jednej trzeciej ich długości. Słabe pędy wycinamy. Jeśli krzaki mają szczególnie dużo owoców, zrywamy połowę w stanie jeszcze niedojrzałym i przeznaczamy na przetwory. Przerywanie owoców pozwala lepiej wykształcić się tym pozostawionym na krzaku. Najpiękniejsze i największe owoce rodzą odmiany wysokopienne. Istnieje wielki wybór odmian agrestu. Te wymienione poniżej nadają się też do zamrażania. Odmiany agrestu godne polecenia:
- Invicta to szczególnie zasługująca na polecenie odmiana zielona. Ma duże owoce, które bardzo dobrze nadają się do zrywania w stanie niedojrzałym. Odmiana ta jest odporna na wszelkie grzybice.
- Biały Triumf to odmiana dawniejsza, dziś jeszcze uprawiana, ponieważ jest odporna i mało podatna na choroby. Ma owoce o cienkiej skórce, soczyste, owocuje obficie.
- Å»ółty Triumf to odmiana stołowa o znakomitym smaku, słodka i soczysta.
- Remerka to odmiana o dobrej odporności na grzybice, ma owoce czerwone, o cienkiej skórce.
- Odmiana Pax zwraca uwagę niewielką ilością kolców i dlatego jej zbiór jest szczególnie łatwy.
- Czerwony Triumf to najbardziej znany agrest czerwonoowocowy, o owocach bardzo smacznych, soczystych, dużych i ciemnoczerwonych. Plonuje obficie i jest wytrzymały.
Maliny, Rubus idaeus.
Maliny wymagają należytej pielęgnacji, aby plantacja po prostu nie dziczała. Pędy malinowe przed zasadzeniem należy mocno skrócić ( na długość około 15-20 centymetrów), aby w pierwszym roku nie mogły wydawać owoców. Cała siła rośliny powinna być skierowana na przyjęcie się i owocowanie w przyszłym roku. Rośliny sadzimy w rozstawie rzędów półtora metra, w rzędzie 50 centymetrów. W drugim roku nad rzędami przeciągamy szpaler z trzech drutów, z których najwyższy biegnie na wysokości półtora metra, i przywiązujemy do niego pędy. Ciecie ogranicza się do wycinania zużytych pędów zaraz po zbiorach. Słabe, krótkie pędy usuwamy w całości. Jesienią między rzędami malin spulchniamy głęboko ziemię i nawozimy ją kompostem. W razie suszy należy zadbać o dobre nawadnianie. Na polecenie zasługują takie odmiany, jak: Polka, silnie rosnąca, wczesna, oraz Polana, bardzo późno dojrzewająca i łatwa w pielęgnacji. Po każdym zbiorze wszystkie pędy wycina się zawsze przy samej ziemi.
Jeżyny, Rubus fruticosus.
Jeżyny szczególnie lubią stanowiska nasłonecznione. Jeśli mamy w ogrodzie takie miejsce, które potrzebuje trochę osłony przed słońcem, albo szopę, którą trzeba zasłonić od słonecznej strony, spróbujmy posadzić tam jeżyny. Przy sadzeniu młode pędy przycinamy do około 40 centymetrów. Po podlaniu trzeba, podobnie jak w przypadku róż, obsypać pędy od dołu ziemią, dopóki jeżyna nie wypuści nowych. Dopiero wtedy odgarniamy ziemię z powrotem. Odmiana Gazda jest szczególnie zimotrwała i wydaje duże owoce w kolorze głębokiej czerni. Odmiana Thornfree silnie się krzewi i pnie. Wydaje soczyste, smaczne owoce. Loch Ness to dobra odmiana pozbawiona cierni.
Owoce ziarnkowe i pestkowe.
Najgorętszym pragnieniem każdego właściciela ogrodu jest posiadanie pięknych drzew owocowych, aby móc samemu zbierać obfitość wspaniałych owoców, jak jabłka, gruszki, czereśnie, śliwki, morele i brzoskwinie. Nie powinno tez zabraknąć w ogrodzie renklod, mirabelek, pigw i innych owoców na przetwory. Dla działkowca to jednak nadmiar szczęścia. Dlatego musimy się bardzo dobrze zastanowić, ile miejsca w naszym ogródku możemy przeznaczyć na drzewa owocowe. Konieczna jest wiedza, ile przestrzeni życiowej potrzebują różne formy drzew owocowych. Na wysokopienną jabłoń i półpienne grusze, śliwy i czereśnie musimy przeznaczyć 80 do 100 metrów kwadratowych powierzchni. Mimo, że w pierwszych latach możliwa jest uprawa warzyw między drzewami, to kiedy drzewa urosną, już tak się nie da. Niskopienna jabłoń potrzebuje około 25 metrów kwadratowych powierzchni, podobnie jak niskopienne śliwy i brzoskwinie. Formy szpalerowe są sadzone tylko w celu przybrania murów i ścian. W przypadku czereśni, śliw i jabłoni trzeba pamiętać o zapewnieniu warunków do zapylania kwiatów. Istnieją odmiany samopylne, ale także takie, które wymagają zapylania z zewnątrz. Odmiany obcopylne muszą mieć ściśle określonych partnerów, aby owocować. Jeśli w pobliżu nie ma takich drzew, nie dziwmy się, że nawet najpiękniejsze i najsilniejsze drzewo nie rodzi żadnych owoców. Większość odmian śliw, wiśni, brzoskwiń i moreli jest samopylna. W przypadku czereśni trzeba jednak zwrócić szczególną uwagę na zapewnienia im odpowiednich zapylaczy. Przy zakładaniu nowego sadu dobrze jest zasięgnąć rady u fachowca. Dobre szkółki ogrodnicze podają w swoich katalogach informację, które odmiany są samopylne, a które muszą być sadzone razem z innymi drzewami jako zapylaczami. Dla wyboru odmiany ważny jest także miejscowy klimat, warunki glebowe i wodne.
Formy drzew.
Małe ogrody tylko w wyjątkowych przypadkach stwarzają warunki do posadzenia wysokopiennych drzew ziarnkowych. Istnieje jednak tak wiele różnych form drzew, że dla każdego ogrodu można znaleźć odpowiednią.
- Drzewa wysokopienne nadają się najlepiej do obsadzania dróg, brzegów pól i rozległych łąk. Rozstaw drzew wynosi zależnie od odmiany 10-15 metrów.
- Drzew półpienne lepiej nadają się do ogrodu przydomowego; są także chętnie sadzone na skarpach. Na skutek nisko zwieszających się gałęzi przeważnie niemożliwe jest prowadzenie uprawy pod ich koronami. Rozstaw tych drzew wynosi 6-8 metrów.
- Drzewa karłowate (drzewa krzaczaste) rozgałęziają się już na wysokości 50 centymetrów nad ziemią. Ich rozstaw wynosi 4-6 metrów.
- Szpalerowe drzewa pionowe (kordony) formowane są tylko w przypadku jabłoni i gruszy. Taka forma drzewa jest szczepiona na słabo rosnącej podkładce i można ją polecić do obsadzania ścian i altan.
- Wrzeciono można określić jako coś pośredniego między szpalerowym drzewem pionowym a formą karłowatą. Osiąga wysokość do 3 metrów. Średnica korony wynosi blisko metr. Często taka właśnie postać mają grusze.
- Szpalerowe drzewa poziome są formą popularną – ze względu na niewielkie zapotrzebowanie miejsca – dla obramowania dróżek i grządek. Rozstaw drzew wynosi 3-4 metry.
- Szpalerowe drzewa U-kształtne nadają się dobrze do murów i szpalerów wolno stojących. Owocują bardzo wcześnie. Rozstaw drzew wynosi ok. 80 centymetrów.
Sadzenie i formowanie korony.
Zanim przystąpimy do sadzenia, należy wykopać dołki pod drzewka. Im większy i głębszy jest dołek, tym lepiej dla późniejszego wzrostu drzewa. Wierzchnią warstwę gleby odkładamy na bok, mieszamy ją z kompostem i miałem torfowym, a podczas sadzenia wsypujemy na dno dołka, żeby znalazła się przy korzeniach. Potem ustawiamy palik. Drzewko przed zasadzeniem powinno koniecznie przez kilka godzin mieć dostęp do wody. Jeśli chodzi o cięcia, zapamiętajmy, że według nowoczesnych reguł, należy ciąć jak najmniej. Drzewo powinno wcześnie rodzić owoce, a nie produkować drewno. Drzewek jednorocznych lub dwuletnich przed posadzeniem nie przycinamy. Istniejące pędy boczne odginamy i przywiązujemy tak, by były ustawione poziomo. Dopiero w drugim roku należy wyciąć pęd konkurencyjny (wyrastający poniżej przewodnika). Potem pozwalamy jabłoniom i gruszom dorosnąć do wysokości około 2,5 metra, a wiśniom i śliwom do około 3,5 metra. Kiedy drzewo osiągnie tę wysokość, wstrzymujemy wzrost ku górze przez zamianę przewodnika na jeden z poziomo rosnących pędów bocznych. Co 3-4 lata odmładzamy konary owoconośne przez skrócenie pędów nad pędem rosnącym bliżej środka korony. Do sadzenia potrzebne są zawsze dwie osoby. Jedna trzyma drzewko we właściwym ustawieniu, a druga wsypuje ziemię do dołka. Ziemię wzbogaconą dodatkami wsypujemy tak, aby otaczała korzenie. Potrząsając drzewkiem, pomagamy osiąść ziemi między korzeniami. Po wsypaniu każdej kolejnej warstwy glebę mocno udeptujemy. Na zakończenie obficie podlewamy drzewko. Po zasadzeniu drzewko musi na tyle wystawać z ziemi, aby odsłonięte było miejsce szczepienia. Rozpoznajemy to miejsce po zgrubieniu nad szyjką korzeniową. Jeśli drzewo posadzimy zbyt głęboko, wówczas odmiana szlachetna nad podkładką wypuści korzenie. Karłowate drzewo owocowe rozrośnie się wtedy ponad miarę i nie wyda owoców. Palik musi się znajdować po nawietrznej stronie drzew i nie może sięgać do korony. Obcinamy go 10 centymetrów poniżej korony. Najpierw przywiązujemy drzewko lekko do palika. Dopiero kiedy ziemia osiądzie, a drzewko dobrze się przyjmie, przywiązujemy je ostatecznie.
Właściwe warunki glebowe i stanowiska.
Nie istnieje gleba idealna dla wszystkich drzew owocowych. Każdy gatunek ma własne wymagania.
Jabłoń, Malus domestica.
Jabłoń lubi mieć pod korzeniami glebę lekko gliniastą, ale przepuszczalną, a w dodatku obfitującą w próchnicę. Drzewo to jest wrażliwe na zaleganie wilgoci (ciężkie gleby gliniaste i ilaste), ale i na wysuszenie podłoża (gleby piaszczyste). Idealne warunki dla jabłoni są zawsze tam, gdzie panuje duża wilgotność powietrza, a więc gdzie w pobliżu znajduje się woda.
Grusza, Pyrus domestica.
Grusza korzeni się głęboko i dlatego potrzebuje gleby o dużej miąższości, która powinna być przepuszczalna i bogata w składniki pokarmowe. Nie lubi natomiast gleb o wysokim poziomie wody gruntowej, jest również wrażliwa na gleby wapienne. Najlepsze grusze znajdziemy w ciepłych okolicach.
Śliwa, Prumus domestica.
Śliwy potrzebują takiej samej gleby jak grusze, tylko nieco bardziej wilgotnej. Nie sprawdzają się na suchych glebach piaszczystych dość ubogich w składniki pokarmowe. Drzewa te lubią gleby wapienne i ciepły klimat. Śliwy będą rosły także w chłodniejszym klimacie, ale nigdy nie dadzą tam rekordowych zbiorów.
Czereśnia, Prumus avium.
Kiedy czereśnia jest szczepiona na czereśni ptasiej, musi mieć zapewnioną glebą o dużej miąższości, ale bez zbyt wysokiego poziomu wody gruntowej. Odpowiednie są ciepłe, piaszczyste gleby gliniaste i gliniaste gleby piaszczyste, a także gleby wapienne.
Wiśnia, Prumus ceresus.
W przeciwieństwie do swojej słodkiej koleżanki, czereśni, wiśnia jest dość mało wymagająca, jeśli zaszczepi się ją na wiśni wonnej, czyli antypce. Dobrze rośnie nawet na suchych słonecznych stokach i także tam wydaje dobre plony, ponieważ w pełni wykorzystuje wilgoć poziomową. Najlepsze zbiory uzyskuje się na gliniastych glebach piaszczystych. Jeśli wiśnia jest szczepiona na czereśni ptasiej, odnoszą się do niej reguły podane dla czereśni.
Morela, Prumus arrehiaca.
Ciepłe, osłonięte przed wiatrem stanowisko, najlepiej na ostrym słońcu, od południowej strony ogrodu albo przy ścianie domu, gleba obfitująca w próchnicę i obfitość pokarmu – oto, co może uszczęśliwić nasze drzewko morelowe. Idealne są piaszczyste gleby gliniaste. Na glebach ciężkich uprawa nie jest wskazana, ponieważ są one zimne i wilgotne. Morelom należy regularnie zapewnić osłonę zimową. W ten sposób zapobiegniemy zbyt wczesnemu kwitnieniu. W czasie suszy często je podlewamy. Młode drzewka morelowe powinny być mocno zakotwiczone w ziemi; nie znoszą one uprawiania ziemi dookoła pnia. Morele najlepiej się przyjmują, kiedy gleba jest twarda.
Brzoskwinia, Prumus persica.
Brzoskwinia pochodzi z Persji i jest wrażliwa na mróz. Kiedy temperatura spada do –15-20ºC, żadne zabezpieczenia nie uchronią. Czasami roślina ta jest bardzo podatna na choroby. Nie znosi braku wapnia w glebie ani intensywnego nawożenia gnojówką. Ta wielka wrażliwość powstrzymuje wielu miłośników ogrodnictwa od sadzenia brzoskwiń. Mimo to w niejednym małym ogródku widywałem w osłoniętych miejscach wspaniałe szpalery brzoskwiniowe i karłowate drzewa, które bardzo dobrze owocowały. Najmniej wrażliwe ze znanych odmian to Redharen Reliance. Drzewo brzoskwiniowe żyje krótko, obumiera zazwyczaj po 15-20 latach. Sadzimy brzoskwinię w dobrej, żyznej glebie ogrodowej, która uprzednio została poddana wapniowaniu. Zwykle sadzi się jednoroczne drzewka szczepione, przycięte do 50 centymetrów. W okresie od kwitnienia do wykształcenia pestek podczas suszy konieczne jest regularne podlewanie.
Pigwowiec japoński, Chaenomeles japonica.
Pigwowiec japoński jest zaliczany do rodziny różowatych. Nadaje się znakomicie na żywopłoty i wydaje corocznie owoce. Krzew ten osiąga wysokość około 2-3 metrów, ma ciemnozielone liście i jest bardzo zimotrwały. Ponieważ pigwowiec kwitnie późno, raczej nie grozi mu zniszczenie zawiązków owoców przez nocne przymrozki. Po kwitnieniu krzewy przycinamy – zawiązki owoców znajdują się w głębi rośliny, toteż można ciąć bez obawy. Pigwowiec może rosnąć na każdym gruncie, szczególnie dobrze jednak w miejscu ciepłym oraz słonecznym i na dobrej glebie. Z owoców pigwowca sporządza się znakomite galaretki, marmolady i kompot.
Orzech, Juglans regia.
Orzech włoski lubi miejsca ciepłe, osłonięte, najlepiej na glebie wapiennej. Drzewa orzechowe są popularnymi roślinami zacieniającymi, toteż są cenione i poszukiwane nie tylko ze względu na orzechy. Należy zawsze sadzić kilka drzew naraz, aby wspomóc w ten sposób zawiązywanie się owoców. Cięcie nie jest konieczne, co najwyżej usuwamy wymarznięte i suche konary. Orzech włoski przeważnie hodujemy z nasion, jednak w szkółkach ogrodniczych znajdziemy także drzewka szczepione. Orzechy chętnie sadzi się na rozległych placach i przy drogach. Trzeba jednak nadmienić, że orzech zaczyna owocować dopiero po 8-10 latach.
Leszczyna, Corylus.
Leszczynę często spotykamy w żywopłotach, ale także dziko rosnącą. Jest niewymagająca i rośnie wszędzie, z wyjątkiem terenów bagiennych i torfowiskowych. Dla uzyskania wysokich plonów leszczyny należy koniecznie sadzić kilka odmian razem, aby mogły się nawzajem zapylać. Możemy rozmnażać leszczynę z sadzonek albo z nasion. Najlepiej jeśli dysponujemy dwu- albo trzy-letnimi krzakami i posadzimy je w rozstawie 3-4 merów. Młode pędy skracamy, aby rośliny mogły wypuścić mocne pędy od dołu. Później na bieżąco usuwamy starsze gałęzie. W celu poprawy plonowania konieczne są powtórki z nawożenia. Co cztery lata wskazane jest zasilenie gleby obornikiem lub nawozem mineralnym. Krzew leszczyny żyje przeciętnie 50-80 lat. Krzakami leszczyny powinny być obsadzane hałdy gruzu, skarpy, nasypy, przydroża itp. Leszczyna ma dość wszechstronne zastosowanie. Orzech laskowy zawiera około 60 procent tłuszczu, 17 procent białka i 7 procent węglowodanów. Tarty orzech lakowy może służyć jako smaczna przyprawa do zup, sosów i sałatek. Wykorzystywany również przy pieczeniu.
Kasztan jadalny, Castanea sativa.
Kasztan jadalny rozprzestrzenia się wszędzie. Jeśli rozważamy możliwość posadzenia tego drzewa, pamiętajmy, by nie sadzić kasztana jadalnego w miejscu wietrznym, tylko poszukać dla niego dobrze osłoniętego stanowiska, najlepiej na ciepłym stoku południowym.